Etyka badań naukowych - wybrane zagadnienia

obowiązkowe

Celem zajęć jest zapoznanie doktorantów z praktycznym rozwiązywaniem współczesnych problemami etycznymi związanymi z badaniami naukowymi w oparciu o dostępne kodeksy etyczne, jak o studium przypadków.

Celem zajęć jest rozwijanie zdolności praktycznej aplikacji norm i zasad do problemów i dylematów występujących w badaniach naukowych. Akcent położony zostanie – poza praktycznym ukierunkowaniem zajęć – na umiejętność przedstawienia przekonujących argumentów za wybranymi rozwiązaniami. Chodzi bowiem o formułowanie poprawnych i uzasadnionych ocen moralnych odnoszących się do konkretnych postaw i zachowań w ramach badań naukowych.

Uczestnicy zajęć nabywają umiejętności i kompetencji formułowania i merytorycznego uzasadniania opinii na temat dopuszczalności podejmowania konkretnych działań badawczych, z odwołaniem do podstawowych wartości, systemów aksjologicznych, legislacji i kodyfikacji etyki badań naukowych oraz dobrych praktyk w nauce. Podstawowym punktem odniesienia będzie posiadana interdyscyplinarna wiedza z zakresu etyki badań naukowych.

Zajęcia obejmują następujące grup zagadnień:

1. Wartości fundamentalne dla etyki badacza

2. Podstawowe kodyfikacje etyki badań naukowych i wynikające z nich przesłanki

3. Etos badacza –stosunek do uprawianej nauki

4. Nadużycia w badaniach naukowych – jak ich unikać i czego można się z nich nauczyć?

5. Dobre praktyki w nauce jako realny postulat względem badaczy.

6. Etyka publikowania i recenzowania.

7. Publikowanie wyników badań nieetycznych i zakończonych niepowodzeniem.

8. Konflikt interesów w badaniach naukowych

9. Ochrona danych i inne instrumenty regulujące działania badawcze.

10. Badacz wobec innych uczonych – właściwe postawy

11. Zasady etyczne w relacji badacz –studenci.

12. Kwestia różnych form komercjalizacji nauki/ wyników badań

13. Popularyzacja wiedzy a rzetelność

14. Badania naukowe wymagające dodatkowych zasad, m.in. badania na ludziach, na materiale ludzkim, wykorzystujące dane wrażliwe, korzystające z danych pozyskanych w ramach wykonywanej pracy innego typu.

15. Badania wymagające świadomej zgody i trudności z jej uzyskaniem.

Kodeksy etyczne (chronologicznie)

Komitet Etyki w Nauce przy PAN, Dobre obyczaje w nauce. Zbiór zasad i wytycznych, Warszawa 2001.

Zespół Etyki w Nauce przy Ministrze Nauki i Informatyzacji, Dobra praktyka badań naukowych. Rekomendacje, Warszawa 2004.

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Dobre praktyki w procedurach recenzyjnych w nauce. Warszawa 2011.

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (Zespół do Spraw Dobrych Praktyk Akademickich), Rzetelność w badaniach naukowych oraz poszanowanie własności intelektualnej, Warszawa 2012.

Komisja do Spraw Etyki w Nauce przy PAN, Kodeks Etyki Pracownika Naukowego, Warszawa 2012, 2016.

Opracowania ogólne:

Dylus A., Polityka w perspektywie etycznej i religijnej, Wyd. UKSW, Warszawa 2016, rozdz.III.5: Wokół etycznej sytuacji edukacji akademickiej w Polsce. Wybrane determinanty (s. 254-266).

„Ethos” 11:1998 nr 4(44) (cały numer: Etyka badań naukowych).

Ethikkommission der Universität Zürich. Ethische Verantwortung in den Wissenschaften. Zürich: Hochschulverl. 2006.

Ethos und Integrität der Wissenschaft. Red. G Magerl. Wien, Köln, Weimar: Böhlau 2009.

Etyczne i prawne granice badań naukowych. Red. W. Galewicz. Kraków: Universitas 2009.

Fuchs M. Forschungsethik: eine Einführung. Stuttgart, Weimar: Metzler 2010.

Im Namen des anderen. Die Ethik des Zitierens. Red. J. Jacob. München, Paderborn: Fink 2010.

Lenk H. Verantwortung und Gewissen des Forschers. Innsbruck, Wien: Studien-Verl. 2006.

Łuków, P. (2007). Etyka, prawo i charakter moralny ludzi nauki. W: B. Chyrowicz (Red.), Etyka i technika. Odpowiedzialność na miarę możliwości. Lublin: TN KUL, ss. 55–74.

Po ukończeniu zajęć doktorant:

WIEDZA:

- zna i rozumie interdyscyplinarną terminologię stosowaną w etyce badań naukowych;

- ma pogłębioną i uporządkowaną wiedzę na temat specyfiki przedmiotowej i metodologicznej współczesnej etyki badań naukowych: zna główne zagadnienia i problemy etyki badań naukowych, główne orientacje teoretyczne i badawcze oraz stanowiska aksjologiczne i normatywne;

- rozumie interdyscyplinarną naturę etyki badań naukowych;

- ma wystarczającą znajomość i zrozumienie roli etyki w rozwoju nauki.

UMIEJĘTNOŚCI

- prawidłowo identyfikuje, interpretuje i analizuje problemy i konflikty etyczne, jakie powstają w praktyce badawczej i procesie rozwoju wiedzy (nauki);

- merytorycznie poprawnie argumentuje, dobiera i konstruuje argumenty normatywne i faktyczne, oraz formułuje odpowiedzi na krytykę;

- w sposób uporządkowany i metodyczny przeprowadza analizę etyczną projektu badania biomedycznego z udziałem ludzi albo zwierząt oraz sformułuje i merytorycznie uzasadnia opinię w sprawie dopuszczalności jego prowadzenia, posługując się wiedzą i umiejętności z zakresu etyki, a także właściwymi normami prawnymi, organizacyjnymi i zawodowymi, oraz uwzględniając czynniki społeczno-kulturowe i ekonomiczne.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

- ma świadomość, że praca w dziedzinie etyki badań naukowych wymaga kompetencji interdyscyplinarnych, ciągłego samokształcenia i rozwoju;

- docenia wartość i znaczenie dyskusji dla rozwoju wiedzy oraz konstruktywnego rozwiązywania dylematów moralnych, jakie powstają w praktyce badawczej i procesie rozwoju wiedzy;

- dostrzega i formułuje problemy etyczne związane z pracą badawczą i zawodową na polu etyki badań naukowych, ma poczucie odpowiedzialnością przed współpracownikami i innymi członkami społeczeństwa za własne przygotowanie do pracy, podejmowane decyzje, prowadzone działania i ich skutki, oraz wykazuje aktywność w rozwiązywaniu tych problemów;

- docenia znaczenia refleksji etycznej w praktyce badawczej i procesie rozwoju wiedzy oraz jej rolę w kształtowaniu zasad pracy badawczej opartych na poszanowaniu godności i podstawowych praw człowieka;

- wykazuje zainteresowanie dyskusjami i sporami z zakresu etyki badań naukowych, jakie toczą się w Polsce.

Przedmiot kończy się egzaminem.

Na finalną ocenę składa się:

- przygotowanie do zajęć i aktywny, konstruktywny udział w dyskusjach i pracach na zajęciach – 30 %

- przygotowanie prezentacji z zakresu analizy i oceny etycznej przypadku/problemu badawczego (cases) – 40%

- egzamin testowy praktyczny – 30%