Metodologia nauk teologicznych
Informacje ogólne
Kod przedmiotu: | 5.1.1.1.02 |
Kod Erasmus / ISCED: | (brak danych) / (brak danych) |
Nazwa przedmiotu: | Metodologia nauk teologicznych |
Jednostka: | Wydział Teologiczny |
Grupy: |
Przedmioty Teologia kanoniczna - sem. 01 Teologia kanoniczna, II stopień, 2-letnie, stacjonarne |
Punkty ECTS i inne: |
3.00
|
Język prowadzenia: | polski |
Literatura uzupełniająca: | A. Anderwald, T. Dola, M. Rusecki (red.), Tożsamość teologii, Opole 2010. T. Dola, Podstawy zastosowania pojęcia modelu w teologii, w: Czas. Ewolucja. Duch, red. K. Wolsza, Opole 1997, s. 382–391. T. Dola, Historyczny kształt prawdy, w: Prawda wobec rozumu i wiary, (Sympozja 31), red. S. Rabiej, Opole 1999, ss. 97-106. T. Dola, Teologia a Urząd Nauczycielski Kościoła. Polska perspektywa, w: J. Werbick, M. Worbs (red.), Miejsca teologii. Orte der Theologie, Opole 2008, s. 71-78. T. Dola, Inspiracje heglowskie w teologii chrześcijańskiej, Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II Kul, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawla II, vol. 28, nr 4 (112), 2015, ss. 166-178. T. Dola, Racjonalność w badaniach teologicznych, w: Jodkowski Marek, Nalewaj Aleksandra, Piechocka-Kłos Maria (red.), Misja teologii w uniwersytecie, Olsztyn 2015, ss. 69-77. P. Nitecki, Teologia na Uniwersytecie? http://www.nowezycie.archidiecezja.wroc.pl/stara_strona/numery/112011/06.html (dostęp: 18.10.2020). P. Sikora, Teologia na uniwersytecie? https://opoka.org.pl/biblioteka/T/TI/TIN/teologia_uniwersytet.html (dostęp: 18.10.2020). Studia Nauk Teologicznych PAN, 2007 nr 2. |
Skrócony opis: |
1. Ogólna metodologia nauk 2. Metodologia teologii 3. Naukowość teologii 4. Przedmiot badań teologicznych 5. Kościelność teologii 6. Teologia w relacji do UNK 7. Racjonalność w badaniach teologicznych 8. Zastosowanie pojęcia modelu w teologii 9. Historyczny kształt prawdy 10. Znaczenie filozofii dla badań teologicznych 11. Inspiracje heglowskie w teologii 12. Teologia wobec postmodernizmu 13. Nowa teologia w ujęciu M. Hellera 14. Teologia na uniwersytecie |
Pełny opis: |
Przedmiot, którym będziemy się zajmować w zimowym semestrze, został nazwany metodologia nauk teologicznych. Nazwy „metodologia” i „nauki teologiczne” są państwu znane, ponieważ są państwo są absolwentami studiów magisterskich z teologii. W trakcie tych studiów pojawiała się z całą pewnością problematyka metodologiczna, zarówno metodologia ogólna, jak też metodologia poszczególnych dyscyplin teologicznych. Celem prowadzonych przeze mnie zajęć będzie przypomnienie, poszerzenie i usystematyzowanie tej wiedzy, która posiadł absolwent podstawowych studiów teologicznych. Najpierw kilka wstępnych uwag na temat rozumienia nauki, którą nazywa się metodologia. Zrodziła się z potrzeby badania procesów poznawczych, które jako usystematyzowane przyjęły postać nauki. Rozwój badań naukowych, coraz większa ich specjalizacja i zróżnicowanie sprawiły, że w ciągu wieków stopniowo usamodzielniały się różne nurty badań, które zaczęto klasyfikować jako odrębne nauki. Już Arystoteles dzielił nauki na fizykę, matematykę i filozofię pierwszą (później nazywaną metafizyką). Przez wieki dominująca była filozofia. U początku czasów nowożytnych coraz bardziej samodzielne stają się nauki szczegółowe. Najpierw fizyka, a za nią chemia, biologia, geologia. W kolejnych wiekach rozkwit badań naukowych spowodował powstawanie kolejnych dyscyplin naukowych. Ten stan rzeczy coraz bardziej skłaniał uczonych do podjęcia badań nad procesami poznawczymi stosowanymi w różnych naukach. W ten sposób powstają nauki o nauce. Te też są zróżnicowane i nadaje im się rozmaite nazwy. Wymienia się następujące: metanauka, epistemologia, teoria nauk (logiczna teoria nauki, teoria poznania naukowego), metodologia nauk, filozofia nauki, scjentologia, naukoznawstwo, wiedza o nauce, matezjologia, zetetyka, epistemologia pragmatyczna, logika wiedzy. Wielość nauk o nauce pokazuje, jak bardzo rozbudowane, zróżnicowane i wielostronne są badania nad naukami. Bliżej tej kwestii będzie się trzeba przyjrzeć na odrębnym wykładzie, który wskaże tę naukę o nauce, która będzie najbardziej adekwatna dla badań nad teologią. Kolejnym zagadnieniem, które stanowić będzie przedmiot zainteresowania na naszych tu spotkaniach będzie już metodologia teologii, a także metodologia poszczególnych subdyscyplin teologicznych, jak: patrologia, teologia fundamentalna, dogmatyczna czy pastoralna. W ramach wykładu wprowadzę w metodologię nauk teologicznych, natomiast w trakcie konwersacji będziemy wspólnie zapoznawać się z metodologią poszczególnych subdyscyplin teologicznych. Podstawowym źródłem będą teksty zawarte w „Studiach Nauk Teologicznych PAN” z 2007 r. Czasopismo dostępne jest w Internecie. Tak więc metodologia teologii i poszczególnych subdyscyplin teologicznych będzie zasadniczą treścią naszych zajęć. Ponadto podejmę w wykładach niektóre szczegółowe kwestie metodologiczne. Wrócę do dyskutowanego stale zagadnienia naukowości teologii. Kwestia ta wiąże się ściśle ze stopniem pewności sądów formułowanych w teologii. Trzeba się będzie zastanowić, jaka jest pewność teologicznych sądów w porównaniu z innymi naukami. Ma to znaczenie dla określenia naukowości teologii. Jak dla każdej nauki, tak też dla badań teologicznych istotne znaczenie posiada określenie przedmiotu prowadzonych badań. Rzutuje to w zasadniczy sposób na określenie celu i metody badań. Gwarantuje zachowanie wewnętrznej spójności poznania i myślenia teologicznego. Pozwala zachować tożsamość teologii w sytuacji zmieniających się uwarunkowań kulturowych, w których uprawia się teologię. W różnych nurtach badań teologicznych określa się przedmiot badań nieco odmiennie. Pozostaje więc problem ustalenia, czy są to warianty komplementarne, czy alternatywne. Ważną dla teologii kwestią jest jej relacja do Kościoła. Niektórzy stawiają pytanie, czy można uprawiać teologię pozostając bez żadnego związku z Kościołem. Mówią w takich przypadkach o teologii ponad czy pozakonfesyjnej. Wskazuje się na poważne argumenty, które podają w wątpliwość zasadność uprawiania teologii poza Kościołem. Istnieje w tej kwestii zgoda głównych chrześcijańskich konfesji. Problemem szeroko dyskutowanym w teologii jest jej relacja do Urzędu Nauczycielskiego Kościoła. W dyskusjach pojawia się m.in. pytanie o niezależność badań prowadzonych przez teologię w sytuacji uwarunkowania wyników tych badań od instancji pozanaukowej, jaką jest kościelne Magisterium. Pytanie o ingerencję Magisterium w badania teologiczne staje się tym bardziej natarczywe, że opinie Magisterium nie zawsze były trafne i czasem blokowały i utrudniały postęp w rozwoju teologicznych dociekań. Zawsze aktualnym tematem było znaczenie racjonalności w teologii. Przykładano do niej wagę od samych początków uprawiania teologii. Wyrazem takiego myślenia stała się utworzona przez Anzelma formuła: fides quaerens intellectum. Nie brakowało jednak nigdy myślicieli, którzy z podejrzliwością patrzyli na wysiłki zracjonalizowania treści wiary, uznając je za daremne, ponieważ nie można rozumem przeniknąć rzeczywistości, która go nieskończenie przerasta. Na takim stanowisku stoją zwolennicy teologii apofatycznej czy różnych nurtów fideistycznych. Kilka uwag poświęcę możliwości zastosowania pojęcia modelu w teologii. Używanie tego pojęcia rozpowszechnione jest w logice, matematyce, fizyce, chemii. W ostatnich latach pojęciem tym coraz chętniej posługują się również teologowie. Wydaje się jednak, że o ile w wymienionych naukach rozumienie pojęcia modelu zostało sprecyzowane, a jego funkcja poznawcza ustalona, to w teologii za mało jest opracowań, które określałyby ściśle możliwości zastosowania tego pojęcia w refleksji teologicznej. Krótki wykład Niniejsze przedłożenie, które w zamierzeniu ma być zarysowym przedstawieniem problemu, stawia sobie za cel pokazanie potrzeby bardziej szczegółowego zajęcia się kwestią zastosowania pojęcia modelu w teologii, i to zarówno ze strony logików, jak i teologów. Zastanawiać się też będziemy nad rozumieniem prawdy jako jednej z podstawowych wartości. Przyjrzymy się procesowi dochodzenia człowieka do prawdy. Łatwo dostrzec paradoksalność sytuacji człowieka stojącego wobec prawdy: z jednej strony człowiek odczuwa głęboką jej potrzebę, a z drugiej nieustannie napotyka na trudności w jej osiągnięciu. Wśród tych trudności wskazuje się na uwarunkowania historyczne, w jakich jawi się człowiekowi prawda. Uwarunkowania te zostaną zaprezentowane na przykładzie poszukiwań prawdy religijnej. Ta jest istotna dla badań teologicznych. Teologiczna refleksja w swym zasadniczym nurcie sięgała zawsze do filozofii. Jedynie na jej obrzeżach pojawiały się wśród teologów opinie, że wiedza filozoficzna jest zbyteczna, czy wręcz szkodliwa dla teologii. Spróbuję przeciwstawić się tym poglądom, zmierzając do pokazania ważności wiedzy filozoficznej dla teologii. Skupię się najpierw na historycznym rozwoju relacji między teologią a filozofią, poświęcając szczególną uwagę zasadniczym momentom w tych dziejach. Następnie poddam analizie dokumenty kościelne potwierdzające potrzebę korzystania z filozofii w teologicznych dociekaniach. Wreszcie przedstawię konkretną propozycję, jak dziś korzystać z filozoficznych teorii w uprawianiu teologii. Po próbie wykazania potrzeby korzystania z filozofii w badaniach teologicznych w znaczeniu ogólnym zostanie pokazana przykładowo sytuacja zastosowania heglizmu w we współczesnej teologii. W starożytności najważniejszą rolę odgrywał platonizm, od średniowiecza zaczął dominować arystotelizm, szczególnie w wersji Tomaszowej. W czasach nowożytnych i współczesnych dołączają do tych głównych nurtów filozoficznych nowo powstające kierunki filozoficznych dociekań. Jednym z nich jest heglizm. Jeszcze za życia Georga Wilhelma Friedricha Hegla (1770-1831) jego myśl wzbudziła wśród teologów protestanckich tak wielkie zainteresowanie, że można mówić o powstaniu szkoły teologicznej bazującej na filozofii autora Fenomenologii ducha. Wśród pierwszych zwolenników Hegla znaleźli się David Friedrich Strauss (1808-1874) oraz Ferdinand Christian Baur (1792-1860) – mieli oni znaczący wpływ na ówczesne dyskusje teologiczne. Z czasem zmniejszała się sympatia teologów dla Hegla, współcześnie jednak heglizm nadal obecny jest w teologii, także katolickiej. Potwierdzeniem tego może być teologiczny system Hansa Ursa von Balthasara (1905-1988), który w swojej ogromnej twórczości naukowej wielokrotnie podejmował dyskusję z Heglem. Popularność Balthasara wpłynęła pośrednio na obecność heglizmu także w pracach innych współczesnych teologów katolickich, czerpiących obficie z myśli Balthasara. Wydaje się więc zasadne przedstawienie tych obszarów jego teologicznych dociekań, w których zauważyć można inspiracje heglowskie. Wprowadzeniem do wykładu będzie ukazanie teologicznego kontekstu, w którym pojawiają się poglądy Hegla. Kontekst ten bowiem pozwoli zrozumieć – jak się wydaje – otwartość, z jaką przyjęto heglizm w środowisku teologii protestanckiej. Kierunkiem filozoficznym obecnych współcześnie w dyskusjach teologicznych jest postmodernizm. W podejmowanych próbach rzetelnej charakterystyki tego nurtu myślowego zwykło się mówić o jego opozycji wobec myśli nowożytnej. Chce on doprowadzić do jej dekonstrukcji i być przeciw niej antidotum. Uwidacznia się to w sprzeciwie wobec wywodzącego się od Kartezjusza racjonalizmu, który doprowadził do przekonania o pewności wiedzy płynącej z rozumowego poznania. Opowiedzenie się za taką koncepcją epistemologiczną zmierza ku wyrzeczeniu się indywidulanego traktowania poznania na rzecz uniformizacji i egalitaryzacji wiedzy o rzeczywistości narzuconej pojedynczemu człowiekowi. Stając w opozycji wobec takiego stanowiska, postmodernizm przyjmuje subiektywistyczne rozumienie procesu poznawczego oraz relatywistyczną koncepcję prawdy. W ścisłym związku z taką postawą myślową pozostaje pluralizm i skrajna tolerancja, wyrażające się w opinii, że żadna wiedza nie może być uznawaną za nadrzędną wobec innej. W prowadzonej przez polskich teologów dyskusjach z postmodernizmem wyróżnić można dwa skrajne stanowiska: akceptacja zasadniczych tez postmodernizmu oraz polemika z nimi; otwarty dialog i poszukiwanie porozumienia jest rzadkie i okazuje się bardzo trudne. W naszych spotkaniach powracało niejednokrotnie nazwisko Michała Hellera i jego przemyślenia na temat filozofii nauki. Wystąpił on też z propozycją stworzenia teologii nauki. Przedstawił też w swoich książkach zarys jej koncepcji. Propozycja M. Hellera jest przeciwstawieniem się dość powszechnemu poglądowi o niezależności poznania teologicznego i matematyczno-przyrodniczego. Teologia nauki chce badać obraz wszechświata, mając na uwadze badania przyrodnicze, ale przekraczając granice wyznaczone empirią. Nauki przyrodnicze zatrzymują się na tych granicach. Teologia dzięki Bożemu Objawieniu może te granice przekroczyć. Teologia nauki patrzy też na prowadzone badania z perspektywy wartości, która nie wchodzi zakres badań przyrodników. Tematem podsumowującym nasze metodologiczne rozważania będzie kwestia obecności teologii na uniwersytecie. Trzeba będzie rozważyć racje tych, którzy opowiadają się za obecnością teologii na uniwersytecie. Są to racje ważne dla samej teologii, jej obecności wśród innych nauk, jej rozwoju przez współpracę naukową z różnymi nurtami myśli naukowej. Będą to też argumenty, które można wysuwać z perspektywy uniwersytetu jako ośrodka naukowego otwartego na wszystkie obszary naukowych badań. Stanowisko opowiadających się za obecnością teologii na uniwersytecie zostanie skonfrontowane z poglądem przeciwników teologii uniwersyteckiej. Choć zdają się być dziś w mniejszości, to jednak ich argumentacja posiada swoją wagę i należy się jej przyjrzeć. |
Literatura: |
A. Anderwald, Teologia a nauki przyrodnicze. Rola wiedzy przyrodniczej w dociekaniach teologicznych, Opole 2007. A. Bronk, S. Majdański, Teologia – próba metodologiczno-epistemologicznej charakterystyki Nauka 2/2006, 81-110. T. Dola, Zasada komplementarności w teologii, ZNKUL 38:1995 nr 1-2 s. 79-87. T. Dola, Filozofowanie w teologii według Karla Rahnera, w: K. Wolsza (red.) W trosce o kulturę logiczną, Opole 2014, s. 295-307. T. Dzidek, Granice rozumu w teologicznym poznaniu Boga, Kraków 2001. T. Dzidek i in. (red.), Poznanie teologiczne (Teologia fundamentalna, t. V), Kraków 2006. M. Heller, Filozofia nauki. Wprowadzenie, Kraków 2009. S. Kamiński, Metoda w teologii, w: W. Granat (red.), Dogmatyka katolicka. Tom wstępny, Lublin 1965, s. 147-162. S. Kamiński, Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 19813. J. Królikowski, Fides quaerens intellectum. Natura i metoda teologii, Tarnów 2000. Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia dzisiaj. Perspektywy, zasady i kryteria (2012). S. C. Napiórkowski, Jak uprawiać teologię, Wrocław 1994. L. Nowak, Metodologiczne kryterium demarkacji i problem statusu teologii, „Nauka” 2004 nr 3 s. 121-136. Studia Nauk Teologicznych PAN, 2007 nr 2. J. Werbick, Wprowadzenie do epistemologii teologicznej, tłum. G. Rawski, Kraków 2014. T. Węcławski, Metodologia teologii, „Nauka” 2004 nr 3, s. 101-120. J. Wicks, Wprowadzenie do metody teologicznej, tł. J. Ożóg, Kraków 1995. |
Efekty uczenia się: |
Wiedza: absolwent zna i rozumie TK-MA_W01 ma pogłębioną wiedzę o specyfice przedmiotowej i metodologicznej teologii, w szczególności w zakresie nauk biblijnych i teologii systematycznej, historii Kościoła, którą jest w stanie rozwijać i twórczo stosować w działalności profesjonalnej P7S_WG TK-MA_W02 ma uporządkowaną, pogłębioną wiedzę, obejmującą teorie i metodologię teologii, dającą możliwość specjalizacji w ramach studiów trzeciego stopnia P7S_WG TK-MA_W04 ma uporządkowaną, pogłębioną, prowadzącą do specjalizacji, szczegółową wiedzę z zakresu teologii systematycznej, zwłaszcza fundamentalnej, dogmatycznej i moralnej P7S_WG Umiejętności: absolwent potrafi TK-MA_U01 potrafi samodzielnie wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i integrować informacje z wykorzystaniem różnych źródeł oraz formułować na tej podstawie krytyczne sądy z wykorzystaniem wiedzy teologicznej P7S_UW TK-MA_U02 posiada umiejętności badawcze w zakresie teologii, obejmujące zwłaszcza analizę tekstów filozoficznych, biblijnych i teologicznych, syntezę różnych idei i poglądów, dobór metod i konstruowanie narzędzi badawczych, opracowanie i prezentację wyników, pozwalające na oryginalne rozwiązywanie złożonych problemów P7S_UW TK-MA_U03 posiada umiejętność interpretowania podstawowych źródeł teologicznych, z wykorzystaniem tekstów obcojęzycznych P7S_UW TK-MA_U04 umie samodzielnie zdobywać wiedzę i poszerzać umiejętności badawcze oraz podejmować autonomiczne działania zmierzające do rozwijania zdolności i kierowania własnym rozwojem osobowym i karierą zawodową P7S_UW TK-MA_U06 potrafi integrować wiedzę z różnych subdyscyplin teologii, odnajdywać powiązania pomiędzy poszczególnymi elementami chrześcijańskiego dziedzictwa doktrynalnego P7S_UW TK-MA_U07 potrafi przeprowadzić krytyczną analizę i interpretację różnych poglądów teologicznych i światopoglądowych P7S_UW TK-MA_U08 posiada umiejętność merytorycznego argumentowania, prowadzenia rzeczowej dyskusji światopoglądowej dotyczącej zagadnień teologicznych i życia Kościoła, z wykorzystaniem własnych poglądów oraz poglądów innych autorów, formułowania wniosków oraz tworzenia syntetycznych podsumowań P7S_UK TK-MA_U10 potrafi kierować pracą zespołu oraz współdziałać z innymi osobami w ramach prac zespołowych i podejmować w tych zespołach wiodącą rolę P7S_UO Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do TK-MA_K01 krytycznej oceny poziomu własnej dojrzałości osobowej, nabytej wiedzy i umiejętności P7S_KK TK-MA_K03 współdziałania i pracy w grupie, przyjmując w niej różne role P7S_KR TK-MA_K05 interdyscyplinarnego rozwiązywanych pojawiających się problemów P7S_KO TK-MA_K07 współpracy w zakresie teologii z różnymi ośrodkami i szkołami badawczymi P7S_KR |
Metody i kryteria oceniania: |
1. Przygotowanie i aktywność studenta podczas zajęć (podejmowanie dyskusji, forma i treść używanych argumentów) – 10%. 2. Zaliczenie lektury – 40%. 3. Zaliczenie pisemne z prezentowanej podczas zajęć teorii – 50%. |
Zajęcia w cyklu "Semestr zimowy 2022/2023" (zakończony)
Okres: | 2022-10-01 - 2023-02-28 |
Przejdź do planu
PN WT ŚR WYK
CZ PT |
Typ zajęć: |
Wykład, 15 godzin
|
|
Koordynatorzy: | Tadeusz Dola | |
Prowadzący grup: | Tadeusz Dola | |
Lista studentów: | (nie masz dostępu) | |
Zaliczenie: |
Przedmiot -
Egzamin
Wykład - Egzamin |
Zajęcia w cyklu "Semestr zimowy 2023/2024" (zakończony)
Okres: | 2023-10-01 - 2024-02-29 |
Przejdź do planu
PN WT ŚR WYK
CZ PT |
Typ zajęć: |
Wykład, 15 godzin
|
|
Koordynatorzy: | Tadeusz Dola | |
Prowadzący grup: | Stanisław Rabiej | |
Lista studentów: | (nie masz dostępu) | |
Zaliczenie: |
Przedmiot -
Egzamin
Wykład - Egzamin |
Zajęcia w cyklu "Semestr zimowy 2024/2025" (w trakcie)
Okres: | 2024-10-01 - 2025-02-28 |
Przejdź do planu
PN WT ŚR CZ PT |
Typ zajęć: |
Wykład, 15 godzin
|
|
Koordynatorzy: | Tadeusz Dola | |
Prowadzący grup: | Stanisław Rabiej | |
Lista studentów: | (nie masz dostępu) | |
Zaliczenie: |
Przedmiot -
Egzamin
Wykład - Egzamin |
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Opolski.